Abenduaren 19an, Gabriel Boric Apruebo Dignidad ezkerreko koalizioko hautagaiak (Frente Ampliok (FA) eta Txileko Alderdi Komunistak (PCCh) osatua), Txileko presidentetza irabazi du 4.620.671 botorekin (%55,87). Txileko langileek eta gazteek mobilizazio ikusgarria egin dute berriro ere hautestontzietan, herrialdeko historian presidente batek lortutako emaitzarik handiena ahalbidetuz.
Boricen garaipena irmoa izan da Jose Antonio Kast hautagai ultraeskuindarraren aurrean (bigarrenak 3.649.647 boto eta %44,13 lortu ditu). Hauteskunde hauetako parte-hartzea handiena izan da botoa derrigorrezkoa izateari utzi zionetik, %55,65. Ezkerreko hautagaiak 11,7 puntu eta ia milioi bat botoren aldearekin irabazi du, eta herrialdeko 16 eskualdeetatik 11tan eta 11 hiri handienetatik 9tan gailendu da, horietako seitan botoen % 60 baino gehiagorekin. Emaitza horiek langileen eta herritarren mobilizazioaren indar izugarria erakusten dute.
Kolpe gogorra klase agintariarentzat
Emaitza horiek euforia itzelez jaso dira. Garaipenaren berri jakin bezain laster, ehunka mila lagun Santiagoko kaleetara atera ziren emozio eta konfiantza indartsuko giroan. 1970an Salvador Allenderen eta Unidad Popularraren garaipen historikoa gogora ekartzen zuten irudiak ziren. Hauteskunde egun garrantzitsua zen, izan ere, 2019ko urrian prozesu iraultzaileak eztandaren ondoren, klase agintariak hauteskunde hauek komunismoaren aurkako plebiszitu gisa ezarri zituen altxamenduak irekitako eszenatokiarekin amaitzeko.
Kastek kanpainan zehar etengabe eskatu zuen “gehiengo isilaren” babesa, “ordena eta egonkortasuna” berreskuratzeko eta duela bi urteko herri altxamenduak herrialdean ezarritako “kaosarekin eta erradikalismoarekin amaitzeko”. Bigarren itzulian bildots-larrua janzteko ahaleginak egin dituen arren, ultraeskuindar horren eta aldean dituen klase agintariko sektoreen asmoak eta programa ezin argiago zeuden: langileen eta mobilizazio sozialen borroken aurkako errepresioa areagotzea, eta horretarako botere exekutiboari eta poliziari dena baimentzea, terroristatzat edo arriskutsutzat jotzen duten edozein jardueraren aurka entzuketak, atxiloketak eta sarekadak egiteko; herri maputxearen lurraldeak militarizatzea, lur okupazioekin eta lurjabe handien, multinazionalen eta baso ustiapenen aurkako protestak jazartzeko; immigrazioaren aurkako legeria arrazista aplikatzea eta deportazio masiboak egitea, eta, beste ezeren gainetik, patronalaren eta oligarkiaren irabaziak blindatzea, langile klasea prekarizatu eta estortsionatzen duten legeak eta funtsezko zerbitzu publikoen pribatizazioak bermatuz.
Milioika gaztek eta langilek ulertu dute jokoan zegoena, eta kontrairaultzari ukabilkada gogorra eman diote. Logika kapitalistarekin hautsi eta eraldaketa sakon eta erradikalak hasteko bereziki mesedegarria den indar korrelazioa eztabaidaezina da. Emaitza horiek, hala nola Txileko zapalduek urte hauetan egindako borrokak, hankaz gora jartzen dituzte eszeptikoen eta “etengabeko beheraldiaren” teorikoen argudio guztiak, egun osoa uko eta amore emateak justifikatzen ematen duten koldar horienak.
Klase agintariak ere ulertu du bataila honen esanahia eta masek erakutsitako indarra. Ez dira konformatzen Boricek bere diskurtsoetan lasaitasunerako deiak eta elkarrizketa bilatzeko konpromisoak adieraztearekin. Ordu gutxiren buruan Burtsa %8 jaitsi zen, dolarrak kotizazioa eskalatu zuen eta kapital ihesen eta inbertsioen mehatxua gogortu egin zen, baldin eta Gobernuak euren interesak zalantzan jartzen dituen edozein neurri onartuko balu.
Klase kontzientzia eta borroka kemena
Abenduaren 19ko emaitzak belarrondoko bat dira agintari sozialdemokrata eta intelektual txiki burges horientzat, unibertsitateko katedra erosoetatik eta parlamentuko eserlekuetatik lehen itzuliaren ondoren Txileko langile klaseak eskuinerantz biratu zuela predikatzen baitzuten.
Kasten diskurtso arrazista, matxista eta LGTBIfobikoa garaitu izan da, baita ustezko eskuinerako biraketa horren eredutzat jartzen ziren eremuetan ere. Boricek % 60ko babesa lortu du Antofagasta meatzaritza-hirian, non lehen itzulian Parisi eskuindarrak irabazi zuen abstentzio handiaz eta PSren aurkako zigor-botoaz baliatuta. Halaber, Borikek eskuin muturreko immigrazioaren aurkako kanpaina indartsuagoa izan den iparraldeko 5 eskualdeetatik 4tan irabazi du.
Lehen itzuliko balantzearen artikuluan azaldu genuenez, hauteskunde hauen gakoa ez zen ustezko zentroko botoa irabaztea, 2019ko urriko altxamenduan protagonista izan ziren milioika langile eta gazte horien mobilizazioa kalean berreskuratzea baizik, Piñeraren erregimen hiltzailearen errepresioa jasan zuten, eta masiboki bozkatu zuten ezkerreko plebiszituan eta hauteskundeetan. Langile horietako asko abstenitu egin ziren presidentzialen lehen itzulian, neurritasuna eta pazientzia eskatzeko diskurtsoez gogaituta eta ezkerra nagusi den Konstituziogileko eztabaidek atsekabetuta, kaleko aldarrikapenei muzin egiten baitie. Sektore horiek dira une erabakigarrian berriro masiboki mobilizatu direnak ultraeskuina garaitzeko.
Komunitate pobreetako parte-hartzea igo da berriro %40-35tik, %50-55era. Puente Alton, udalerri handiena Santiagoko metropoli barrutiaren hegoaldean, Boricek %70eko babesa lortu du, eta Kastek, berriz, %29koa. Santiago Handian, 6.254.314 biztanlerekin, Txileko biztanleriaren herena biltzen da, eta Boricek %60k jasotzen du. Erkidego proletarioenen kasuan, portzentaje horiek %73, 74 eta 75era iristen dira. Valparaison, tradizio borrokalari handiko hiri industriala, %65etik gorakoa da.
Emaitza horien arabera, Kasten lehen itzuliko garaipenaren gakoa ez zen izan ezkerrak beldurra eragiten zuela urrunegi joan eta proposamen erradikalegiak egingo ote zituelako, Alderdi Sozialistako (PS) buruzagiek eta beste analista burges eta txiki-burges batzuek zioten bezala, kontrakoa baizik.
2019ko altxamenduko aldarrikapen askori uko egin zien Boricek, bake sozialaren aldeko akordioa sinatu zuen eta kapitalismoaren arauak onartu zituen, eta horrek eragotzi egin zion lehen itzulian masekin konektatzea eta mobilizatzea. Bigarren itzulian hori aldatu bada, Kast bezalako kontrairaultzaile eta pinotxetista aitortua presidentetzara iristeko aukeragatik izan da, horrek kontrairaultzaren zartailu gisa jokatu duelako.
Komunikabideak analisi asko egin dituzte, Boricen garaipena bere moderazioari eta PS edo Demokrazia Kristauaren (DC) agintari ustelen babesari egotziz. Baina hori ez da egia. Hain zuzen ere, Boricen aldeko babesa gehien igo den tokiak, PSk eta DCrekin eta beste alderdi burges batzuekin egin duen Nuevo Pacto Social koalizioak lehen itzulian emaitza txarrenak jasotakoak izan dira: Santiago Handiko eta beste hiri handi batzuetako langile-auzoak eta iparraldeko meatzaritza-eskualdeak, zeinetan alderdi horiek babesa % 10era murriztu baitzuten.
Fase berri bat klase borrokan
Zapalduen erantzun ikaragarriak Txileko oligarkiaren sektore nagusi baten planak zapuztu ditu; izan ere, konbentzio konstituziogilea eta ezkerreko buruzagien jarduna herriaren mobilizazioari eusteko nahikoa ez ote zen beldur, Kasten aldeko apustua egin zuen, burgesia txikiaren geruza etsi eta erradikalizatuenak eskuinerantz bildu eta mobilizatzeko, eta sektore popularrak matxinaden aurka eramaten saiatzeko.
Hori dela eta, klase agintaria, oraingoz behintzat, beharturik egongo da erabiltzen jarraitzera Parlamentuan duen kontrola eta konstituzio berria egiteko ardura duen konbentzioa blokeatzeko aukera ematen dien herena, eskuin piñeristaren, Alderdi Liberalaren eta DCren eta PSko buruzagien botoekin.
Burgesiari bere agenda inposatzeko maniobrak egitea besterik ez zaio geratzen. Presio egiten ari da Boricen Gobernuan PSko buruzagiak sartzeko, eta ziurtatzeko Gobernu berriaren erabakiek ez dutela zalantzan jartzen indarrean dagoen botere-sarea. Nolanahi ere, ezingo da ekidin hautestontzietan iraulketa honen protagonista izan diren milioiek konfiantza tarte bat ematea Borici eta emaitzen zain egotea. Baina funtsezkoena da hauteskundeek borrokan ari den masen indarra erakutsi izana, konfiantza handiagoa emanez eta kontzienteago eginez erreakzioaren aurkako garaipenean. Boricek politika eraldatzaileak aplikatzeari eta botere ekonomiko eta militarrei aurre egiteari uko egiten badio, sektore horiekin ezinezko adiskidetza bilatzen badu, luze gabe bere gizarte-oinarriaren erantzuna aurkituko du.
Gizartea eraldatzeko alternatiba iraultzailea sortu
Lehen borroka honetan erreakzioa garaitua izan den arren, ez da behin betiko zanpatua izan, ezta gutxiagorik ere. Izan Kast edo beste batekin, burgesiak ez du zalantzarik egingo ezkerreko Gobernuaren higadura aprobetxatzeko. Kastek oinarri kontrairaultzailea biltzeko erabili duen banderetako bat aurreiritzi arrazistak eta etorkinen eta maputxeen aurkako kriminalizazioa dira, masak zatitzen saiatzeko.
Irabazi duen bost eskualdeetatik lautan eta bi hiri handietan, maputxeen aurkako eraso kanpaina bortitzak pisu erabakigarria du. Hala ere, maputxeen eskubide demokratiko-nazionalen, lurren, kulturaren eta hizkuntzaren erabateko onarpenaren aldeko borroka gainerako zapalduen eskubideen aldekoekin bateratzeko baldintzak beste une batzuetan baino mesedegarriagoak dira gaur egun.
Boricen alde bozkatu duten milioiek berehala aplikatzea espero dute bi neurri, alde batetik, maputxeen presentzia duten 4 probintzien militarizazioa altxatzea (Piñerak agindu zuena eta Kastek zabaldu nahi zuena) eta bestetik, kartzelan dauden ehunka preso politikoen berehalako amnistia dekretatzea. Horrekin batera, agintari polizialak eta militarrak depuratu eta zigortu behar dira, eta karabineroen gorputza desegin, borroka sozialen aurkako errepresio odoltsuaren erantzulea baita.
Neurri demokratiko horiek programa zabal eta anbiziotsu bati lotu behar zaizkio, itxaron ezin duen biztanleriaren arazoak konpontzeko. Unidad Popularraren 1970-73ko ikasgaiak oso presente daude egungo egoeran. Boricek eta Alderdi Komunistak erantzukizun historiko handia dute. Krisian dagoen sistema bat kudeatzearekin konformatzen dira, baina bide hori aukeratzen badute kapitalisten presioagatik amore emango dute eta autojustifikazioaren eremuan sartuko dira, beren akatsen errua, hainbeste aldiz ikusi dugun bezala, presidentetzara eraman dituen langile klase berari egotziz.
Baina beste aukera bat ere badute, beste bide bat, erraza ez dena, baina herriaren agindua betetzeko bakarra dena: milioika boto horien indarrean oinarritzea eta langileak eta gazteak mobilizatzea neurri sozialista indartsuen politika bat aurrera eramateko, bankuak, enpresa handiak eta lurra langileen kudeaketa zuzen eta demokratikoaren pean nazionalizatzetik hasita. Horri esker, ekonomia planifikatu ahal izango litzateke gizarte-premiak asetzeko, eta, horretarako, hainbat neurri hartuko lirateke, hala nola AFPak ezabatzea eta erretiro duina bermatuko duen pentsio-sistema publiko bat sortzea.
Pandemiari eta osasun eta hezkuntza publikoaren garapenari aurre egiteko plan duina, doakoa eta unibertsala herritar guztientzat. Nazioaren aparteko baliabideak herriaren esku jarriz gero, benetako borroka egin liteke pobreziaren eta prekarietatearen aurka, soldata eta lan-baldintza duinen alde, eta benetako nekazaritza-erreforma, maputxeei eta jatorrizko beste herri batzuei lurrak itzultzeko eta bizi-baldintza txukunak bermatzeko, haien gizarte-bazterketarekin amaitzeko eta eskubide demokratiko-nazional, hizkuntza eta nortasun kultural guztiak onartzeko.
Burgesiaren presioa, Boricek aurreko PSko gobernuen berdina egin dezan, izugarria izango da. Ezker borrokalariaren zeregina eskuinaren eta ultraeskuinaren aurkako borrokan lehen lerroan parte hartzea da, alternatiba iraultzaile bat altxatuz, gaizki deitutako prozesu konstituziogilea gizartearen eraldaketa sozialistaren aldeko borrokaren aurretik jartzen duten ikusmolde etapistak hautsiz. Boricen garaipena milioietako borroka iraultzailearen emaitza da, baina fase berri honek behin betiko garaipena bakarrik ekar dezake benetako boterea herri langilearen eskuetara pasatzen bada.
