“XVIII. mendeko filosofiak igorri digun ideia zentzugabeenetako bat gizartearen jatorrian emakumea izan zela gizonaren esklaboa da. Basati guztien artean eta basakeria beheko mailan, erdiko mailan eta, neurri batean, maila altuko tribu guztietan, emakumea askea izateaz gain, oso aintzat hartua dagoela” (Friedrich Engels, El origen de la familia, la propiedad privada y el Estado. Fundación Federico Engels. Madrid. 2006, p. 17.).

Engelsek duela ehun urte baino gehiago adierazi zuen, filosofia burgesaren ezkutatze interesatuaren aurka, emakumea ez dela beti zapaldua izan giza gizarteetan. Hain zuzen ere, zapalkuntza horren jatorria oso lotuta dago klaseetan banatutako gizartearen eta jabetza pribatuaren garapenarekin. Gainerako gaiekin egin zuen bezala, sistema kapitalistak bere interesetara egokitu zuen filosofia, klase nagusiaren interesetara. Emakumearen zapalkuntza historikoki horrela izan den zerbait bezala aurkezteak helburu oso argiak zituen: emakumea etxeko lau hormen artean mantentzea, eta hauek bere zapalkuntzaren aurka matxinatzen direnean, bere borroka sistema kapitalistara asimilatzea eta etxekotzea, izaera iraultzaile oro kentzea. Mendeetan zehar, Eliza Katolikoak eginkizun nagusia izan zuen zeregin horretan.

Engelsek berak, Marxekin batera, bere testuen zati garrantzitsu bat faltsukeria hori ezeztatzen eta ondoren zientzian emadako aurrerapenei esker, esaterako arkeologian eta beste diziplina batzuetan egindakoak, berretsi den posizioa defendatzen eman zuen.

Patriarkatuaren jatorria. Emakumea ez da beti zapaldua izan

Marxismo iraultzaileak –burgesiak ez ezik, feminismo burges eta txiki-burgesaren defendatzaileek ere deabrutua– dio emakumearen zapalkuntza oinarri ekonomikoen gainean sortzen dela. Diskriminazio horren jatorria ez da ezaugarri biologikoak; aitzitik, gizartearen antolaketa garapen-egoera jakin batean islatzen da: patriarkatua gizarte-klaseekin batera sortu zen. Horixe da, hain zuzen ere, Engelsek ateratzen duen ondorioa, gizarte prekapitalistak urteetan eta urteetan aztertu ondoren, bere obra nagusietako batean islatua: El origen de la familia, la propiedad privada y el estado.

Marxismo iraultzaileak dio emakumearen zapalkuntza oinarri ekonomikoetan sortzen dela. Patriarkatua klase sozialekin sortu zen.

Garai hartako ikerketetan mugak izan arren, Engelsek barraiatu egiten du zein izan zen emakumeak gizarte horietan izan zuen benetako zeregina, eta azaltzen du, halaber, generoan oinarritutako zereginen banaketa nolakoa izan zen lehen jabetze kapitalistak edo merkataritza bezalako elementuak sartzearen ondorio zuzen eta logikoa.

Milioika urtez existitu ondoren, gizakiaren eskua animalia espezieak etxekotu eta horien fruituak lortzen hasteko gai izan zenean, kapitala metatzeko lehen moduak ematen hasi ziren (metaketa oso mugatutzat hartuta, jakina), eta horren ondorioz sortu zen merkataritza. Animalien etxekotzea garatzen hasi zen garaiari buruzko ikerketa oso berriak aurkitu dira, baita emakumeek artzaintza ere egiten zutela ere^[2]. Merkataritza txiki horretara bideratutako ustiapen-sistema guztiak (nekazaritza, abeltzaintza, etab.) garatzen joan ziren heinean, gizakia ondasun gehiago ekoizteko gai izaten hasi zen, eta bere lan-indarra denbora gehiagoz erabiltzen merkataritza hori asetzeko. Engelsek azaltzen duen bezala, une honetan oinarritzen da gizarte kapitalista bateranzko funtsezko aldaketa: aberastasunaren metaketa, besteren esplotazioan oinarrituta. Gertaera historiko horretan oinarritzen da, halaber, lanaren lehen banaketa.

Lanaren lehen banaketa horrek rol erabakigarria du gizarte patriarkalaren sorrera azaltzeko garaian^{[3] [4] [5]}. Une horretatik aurrera, ehizaren, nekazaritzaren eta abarren lan produktiboa maskulino hutsa bihurtu zen, eta emakumea, berriz, etxeko lanak egitera mugatzen hasi zen (eta ez produktiboak, merkataritzaren ikuspegitik). Carel van Schaik antropologoak defendatzen duen bezala, sistema patriarkala Homo Sapiens-en eboluzio osoaren ehuneko txiki-txiki batean baino ez da egon, eta horrek esan nahi du patriarkatua anomalia bat dela ikuspuntu historikotik^[6]. Van Schaik ez da hau defendatu duen zientzialari bakarra. Mark Dyble antropologoak ere sexuen arteko lehen bereizketa nekazaritzaren garapenarekin batera etorri zela dio^[7]. Familia modernoaren garapena, beraz, gizartea klasetan banatzeari erabat lotuta dago. Duela gutxi, Marylène Patou-Mathis ikertzaileak El hombre prehistórico es también una mujer lanean planteatzen du nola lehen metaketa primitiboak eta herentzien fenomenoa agertzeak funtsezko aldaketa ekarri zuen sexuaren araberako lanaren banaketan^[8].

Hainbat ikerketa zientifikok adierazten dute lehen metaketak eta herentzien fenomenoa agertzeak funtsezko aldaketa ekarri zuela lana sexuen arabera banatzean.

Garai hartan azterketa sistematiko eta xehatua egiteko zailtasun nagusia familia burges monolitikoaren defendatzaile nagusia izan zenaren gainean zegoen, baita familiak historian zehar eraldaketarik jasan ez zuenaren ideiarengan ere: Eliza Katolikoa.

Hala ere, Engels, metodo dialektikoan oinarrituta, mito katoliko hori gezurtatzen saiatu zen, monogamia gizakiari berez dagokion zerbait dela eta beste edozein familia mota naturaren aurkako desbideraketa dela dioena. Horregatik, Engelsek familia etengabe aldatzen ari den elementu gisa deskribatzen du, eta elementu hori ez da aldatzen, elkarrekin bizi diren baldintza materialak gorabehera; aitzitik, aldatu egiten da, garatzen diren baldintza material eta ekonomikoen aldaketaren isla gisa. Horrela, familia monogamoaren agerpena eta garapena “sortzen ari den zibilizazioaren sintometako bat” dela ondorioztatzea lortzen du, baita patriarkatuaren oinarrizko printzipio bat ere, gizonak hainbat gaitan duen nagusitasuna: bikotearen haustura, desleialtasuna, etab. (Friedrich Engels, op. cit., pp. 70-71.).

Izan ere, Engelsek dio familia monogamoa ez dela ezkontzeko modurik aurreratuena. Ildo beretik jo dute antropologoek ez ezik, psikologiaren historiako adituek ere^[9]. Aitzitik, familia monogamoak historian lehen aldiz elementu guztiz erreakzionario bat sartzen du, sexu batek bestearekiko duen zapalkuntza sistematikoa (Federico Engels, op. cit., p. 72.). Era berean, patriarkatuari estu lotutako beste gaitz bat, prostituzioa, familia monogama nagusitzen hasten den unean ere sartzen da.

Familiaren esparruan egindako aurrerapenek sistema kapitalistaren azpian egindako edozein aurrerapenek dakarren beste adibide bat adierazten dute, eta Engelsek ere oso ondo azaltzen du hori; egoera horietan egindako edozein aurrerapenek, gainera, atzerapena dakar, gizarte kapitalista batean batzuentzat egindako garapen guztiak sufrimenduan eta makina bat pertsonen esplotazioan oinarritzen diren heinean, eta horrek esan nahi du edozein aurrerapen erlatiboa dela.

Aurrerapen zientifikoek analisi marxista berresten dute

Hain zuzen ere, azken aldiko aurkikuntza arkeologiko ugariek marxismoaren tesien egiazkotasuna berretsi dute emakumearen zapalkuntzari dagokionez. Klase nagusiak defendatutako historiografiak argi eta garbi desitxuratu ditu historiaurreko emakumeak gizonekin berdinetik berdinera garatzen zituen funtsezko zereginak.

2020. urtearen amaieran, duela 8.000 urteko emakume baten gorpuzkiak aurkitu zituzten, ehizarako armategi oso batekin, eta horrek astindu handia eman zion arkeologiari. 17 eta 19 urte bitarteko neska batek Andeetan lantzekin animalia handiak ehizatzeak argi eta garbi zalantzan jartzen du ehiza gizonen kontua zela –ehiza, gainera, historiaurreko tribuen dietaren % 10 baino ez zen^[10]– eta emakumeak, nolanahi ere, piezak garbitzeaz eta prestatzeaz arduratzen zirela. Are gehiago, hainbat analisik baieztatzen dute emakumeek horrelako lanak egiten ez zituzten aldi bakarra haurdunaldi aurreratuan eta erditzearen ondorengo lehen uneak zirela.

Duela 8.000 urteko emakume baten gorpuzkiak ehizarako armategi oso batekin aurkitzeak astindu handia eman zion arkeologiari, eta argi eta garbi zalantzan jarri zuen ehiza gizonen kontua zela.

Aurkikuntza horrek, eta beste askok, ildo beretik jotzen dute: kapitalismo aurreko tribuetan, jabetza pribaturik ez zegoenean, ez zegoen zeregin “produktiboen” eta etxeko lanen banaketarik. Tribu osoa ehizaz eta bilketa lanez arduratzen zen, baita komunitatean hezten ziren adinekoak eta haurrak zaintzeaz ere. Are gehiago, sexu-askatasunaren ikuspegitik, harreman afektiboak askoz askeagoak eta anitzagoak ziren; izan ere, genero batetik bestera mendekotasunik –ez sostengurik, ez ekonomikorik –ez zegoenez, erabateko berdintasunean gauzatzen ziren^[11].

Makineria kapitalista, Eliza Katolikoaren lankidetza handiarekin, gure iragana ezkutatzen saiatzen da, urrunetik hasi eta berrienera arte, emakume langileak beren egia absolutuen mende mantentzeko eta “beti horrela izan delako” eta “beti horrela izango delako” ideiaren mende egoteko.

Matxismoa eta kapitalismoa eskutik doaz

Une historiko batean, emakumea ez zegoen etxeko lau hormetara mugatuta, ezta zainketen esklabutzara ere. Orain, milaka eta milaka urte geroago, prekarietatea, indarkeria matxista eta desberdintasuna gogortzen ari diren une honetan, funtsezkoa da metodo marxistatik, aurrerapen zientifikoetatik eta klase borrokatik bertatik ondorio guztiak ateratzea. Patriarkatuarekin eta matxismoarekin amaitzeko, sistema kapitalistarekin amaitu behar da. Jabetza pribatuarekin amaitzean —dio Engelsek—, soldatapeko lanarekin, gizartea klasetan banatzearekin eta, beraz, emakume kopuru jakin bat (...) prostituitzeko beharrarekin amaituko da.

Mundu osoan zapalduek beren eskubideen aldeko bandera bat altxatu duten urte hauetako borrokaren esperientziak lezio handiak uzten dizkigu. Emakumea ez zen beti gizonaren esklaboa izan, eta gaur egun milioika matxinatzen dira sexismoaren kateak hausteko. Matxismoa kartzela handia da emakume gehienentzat. Marxismo iraultzailearen ideia eta programarekin gizarte sozialista, armatu bat eraikiz bakarrik atera ahal izango ditugu banan-banan barrote horiek eta benetako askatasunean bizi.