Joan den irailaren 12an egindako hauteskunde primarioek1 benetako lurrikara politikoa eragin dute, eta azaroaren 14ko hauteskunde legegileetan gertatzen denaren aurrerapena izan daitezke2. Eskuina Diputatuen Ganberako indar nagusia izateko eta Senatuan aldea murrizteko edo indar nagusi bihurtzeko aukera asko ireki dira.
Emaitzak
Alberto Fernandez presidentearen eta Cristina Fernandez de Kirchner presidenteordearen koalizio peronistak, Frente de Todos deritzonak, porrot handia jaso du. Botoen %31 eskuratuta, 1946az geroztik izan duen emaitzarik txarrena lortu du. 2019an primarioak irabazi zituen, botoen %47,79rekin, eta legegileak, %48,10ekin. Peronismoak ia 5 milioi boto galdu dituzte duela bi urteko legegintzaren aldean, eta 24 jurisdikzioetatik 18, Buenos Aires probintzia barne, non 15 puntu atzera egin duen.
Gobernuak egindako politika kapitalistek masen bizi baldintzak gehiago hondoratu dituzte, eta hauteskundeetan kolpe latza jaso dute.
Onuradun nagusia eskuina izan da. Bi urte baino gutxiago igaro dira legegileetan eta presidentetzakoetan peronismoaren aurrean porrot latza jasan zuenetik. Oraingoan, Juntos por el Cambio Macri presidente ohiaren hauteskunde-plataforma garaile izan da, botoen %40 baino gehiago eskuratuz. Hala ere, koalizio horren higadura ere nabarmendu egin da: 1,5 milioi boto baino gehiago galdu ditu 2019ko hauteskunde legegileen aldean.
Parte-hartzearen beherakadak (% 67,78, 2019an baino ia 9 puntu gutxiago), Argentinako gizartean aspaldian ezarritako krisi sozial eta politiko sakon baten testuinguruan, erakusten du politika ofizialak gizartean sortzen duen deskonfiantza izugarria.
Bestalde, Avanza Libertad koalizio ultraeskuindarra, aurtengo uztailean sortua eta Javier Mieli buru duena (“Argentinako Bolsonaro” bezala ezaguna), burrunbatsu sartu da Argentinako egoera politikoan. Alderdi horrek Buenos Aires probintzian du presentzia nagusiki, eta nazio mailan botoen %6,5 lortu du (1,5 milioi, Juntos por el Cambiok galdutakoaren zati handi bat jasoz), eta %13,6 Buenos Airesen, hiriburu federalean. Horrek erdi mailako geruzetako sektoreen eskuinerako biraketaren sakontasuna islatzen du. Azaroko hauteskunde legegileetan emaitzei eutsiz gero, 4 eserleku lortuko lituzke Legebiltzarrean.
Bestalde, FIT-Unidadek [3] emaitzarik onenak lortu ditu hauteskundeetara aurkeztu zenetik, borrokarekin konpromiso handiena duten langileen eta gazteen sektore zabaletan ezkerrerako erradikalizazioa islatuz. Botoen %7,6rekin (1,6 milioi), estatuko hirugarren indarra da. Nabarmentzekoa da, Jujuyko probintzian, herrialdearen ipar-mendebaldean, %23,6 lortu duela.
Koalizio hau osatzen duten erakundeak lehen lerroan egon dira bizi baldintzen garestitzearen eta murrizketa sozialen aurkako borroka eta mobilizazio ugaritan parte hartzen eta bultzatzen, soldata igoera duinak aldarrikatuz. Horregatik, milaka ekintzailek, agintean dagoen peronismoaren sinesgarritasunik ezaren aurrean, hautestontzietan FIT-Uko hautagaiak babestea erabaki dute. Argi dago potentziala dagoela alternatiba iraultzaile bat modu erabakigarrian garatzeko, gizartearen eraldaketa sozialistaren alde irmo borrokatuko duena.
Horretarako, langile klasea gaur egun langile mugimenduan nagusi diren antolaketen eraginetik atera behar da. Hori lortzeko, erakunde horien eta haien liderren politika zorrotz eta serio kritikatu behar da, eta peronismoaren sektore borrokalarienei masen bizitzari eragiten dioten berehalako aldarrikapenen aldeko borrokarako fronte bakarra proposatu behar zaie.
Gobernuaren promesek eta keinuek masen miseriarekin talka egiten dute
2019ko urrian, Mauricio Macri presidentetzan 4 urte baino gehiago egon ondoren, Argentinako milioika langilek Frente de Todosen alde bozkatu zuten, Macri eta bere politika erreakzionarioekin amaitzeko aukerarik bideragarriena zela pentsatuz. Izan ere, Macrik ehunka mila lanpostu suntsitu zituen, murrizketa sozial izugarriak ezarri zituen eta biztanleriaren sektore zabalak pobrezian murgildu zituen.
Gaur, Alberto Fernandez presidente izendatu eta 21 hilabetera, Argentinako jendetzaren egoera are etsigarriagoa da. Pobrezia biztanleriaren ia erdira iristen da, 22 milioi pertsona inguru. Argentinako Unibertsitate Katolikoaren txosten baten arabera, lanaldi osoko enplegua duten soldatapekoen %20,5 pobrezia mailaren azpitik dago. Lan prekarioak dituztenen artean %27,3 dira. Langileen %50ek 4 kideko familia baten oinarrizko premiak asetzeko beharrezkoa dena baino %17 gutxiagoko soldata jasotzen du.
Inflazioak (urteroko %51,8) berehala jaten ditu soldata igoera txikiak. Datu ofizialen arabera, soldaten erosteko ahalmena %20 jaitsi da 2018tik, baina, praktikan, atzerakada dezente handiagoa da, zalantzarik gabe. Testuinguru horretan, Argentinako Kongresuko Aurrekontu Bulegoak egindako azterketa baten arabera, 2021ean gizarte programetara bideratutako gastua %40,8 murriztu zen 2020ko lehen seihilekoarekin alderatuta.
Egoera sozial lazgarri horri pandemiaren kudeaketa tamalgarria gehitu behar zaio, dagoeneko 115.000 hildako eragin baititu. Eta eguneko kasu berrien batez bestekoa 1.595ean dagoen arren eta herritarren %47k soilik txerto osoa duen arren, Gobernuak osasun murrizketa guztiak erlaxatuko ditu datozen egunetan.
Denbora honetan guztian, Gobernu peronistak Argentinako sindikatu nagusietako buruzagien laguntza paregabea izan du. Buru belarri lagundu dute inflazioaren azpiko soldata igoerak sinatzen eta bake soziala mehatxatzen zuen edozein borroka geldiarazten eta boikoteatzen. Sindikatuen harresi hori oztopo handia izan da, eta langile askok horren aurrean talka egin dute erosteko ahalmenaren galeraren eta lan baldintzen okertzearen aurkako borrokari ekiteko orduan.
Hala ere, horrek ez du eragotzi mobilizazio oso garrantzitsuak egin izana, hala nola, abortatzeko eskubidea legeztatzearen alde piztutako Marea Berde erraldoia. Langile borroka enblematikoak ere izan dira, eta horien artean azpimarratzekoa da Neuquengo osasun langileena, gogor borrokatu baitira benetako soldata igoera lortzeko, ATE (Estatuko Langileen Elkartea) sektoreko sindikatuaren boikota desafiatuz.
Tenperatura soziala muga-mugara iristen ari dela erakutsiz, abuztuaren 18an eta irailaren 16an pikete mugimenduak bi martxa antolatu zituen, 20 probintzia baino gehiagotan manifestazioak eginez, ehunka mila pertsonen parte hartzearekin.
Liskarrak peronismoaren barruan eta Gobernuaren krisia
Hauteskundeetako porrota torpedoa izan da peronismoaren familiek Frente de Todos barruan lortutako itun hauskorrarentzat. Alberto Fernandez presidente denetik, kirchnerismoaren eta Gobernuan dagoen hegal liberalenaren arteko tirabirak etengabeak izan dira.
Cristina de Kirchner presidenteordeak Martin Guzman Ekonomia ministroarekin (Gobernuaren politika ekonomikoaren babesle nagusia eta NDFri konfiantza handiena ematen dion gizona) izan dituen desadostasunak une oro agertu dira, eta iritzi publikoari aldizka atera dira. Hala, Guzmanek oreka fiskal zorrotza defendatu duen bitartean, Cristinak presioa egin du puntu honetan malguagoa izateko; zerbitzu publikoen tarifen igoerari dagokionez, Ekonomia Ministerioak %20koa izatea planteatzen zuenean, kirchneristek %10a eskatzen zuten [4]; NDFrekiko negoziazioen aurrean, presidenteordeak defendatu du erakunde horri eskatzea denbora tartea zabaltzea eta zorra ordaintzeko epea 20 urtera luzatzea, etab.
Egia esan, liskar horiek gorabehera, kirchneristen kritikak ez du zalantzan jarri Gobernuaren politika ekonomikoaren funtsezko izaera. Honek norabide argiari eutsi dio: aurrekontu-doikuntzak, soldata-mugak, euspena eta gastu sozialaren murrizketak, Macriren gobernupean NDFrekin hartutako zorrari aurre egiteko.
Hala ere, hauteskunde hondamendiaren ondorioz, peronismoaren bi sektore horien arteko liskarrak areagotu egin dira berehala, eta puntu kritiko batera iritsi dira.
Cristina Fernandezek Gobernua berehala birmoldatzea eskatu zuen, jendetzaren artean ospe handiena galdu zuten ministro eta goi-kargudun batzuk irtetea eta gastu soziala handitzeko neurriak hartzea eskatuz, azaroko hauteskundeei begira babesa berreskuratzen saiatzeko. Aitzitik, Alberto Fernandezek hauteskunde legegileen emaitzaren zain egon nahi zuen Gobernuaren birmoldaketari ekiteko eta murrizketa politika mantentzeko.
Kirchnerismoak presioa areagotu zuen. Presidentearen erresistentzia hausteko, alde kirchneristako bost ministrok kargua Alberto Fernandezen esku utzi zuten. Argentinako presidenteak neurri batzuk hartu behar izan ditu, Santiago Cafiero kabineteburua eta konfiantzazko gizona sakrifikatuz. Juan Manzur peronistak hartu du kargua, gaur egun Cristinaren aliatu zirkunstantziala denak.
Juan Pablo Biondi ere kargutik kendu du, komunikazio eta prentsako idazkari gisa. Biek, Cafierok eta Biondik, Cristina Fernandezekin liskar gogorrak izan zituzten. Gainera, ministro kirchnerista berriak sartu dira eta ministroek euren postuetan jarraitzen dute. Hala ere, Martin Guzman Ekonomia ministroak bere postuari eutsi dio. Izan ere, Kirchnerrek deitu zion jakinarazteko Gobernua aldatzeko erreklamazioen artean ez zegoela haren dimisioa eskatzea.
Nolanahi ere, aldaketa horiek kirchnerismoaren eragina areagotzen dute, eta tarte handiagoa ematen diote bere irizpideak Gobernuan ezartzeko.
Argentinako Gobernuak pandemiaren lehen hilabeteetan indarrean dauden familia-laguntzarako planak berriro aktibatuko dituela agindu du, errenta zerga ordaintzeko minimoa igo du, gutxieneko soldata 31.000 pesotara igo du (300 dolar) eta elektrizitatearen eta gasaren subsidioak mantenduko dituela ere iragarri du.
Testuinguru honetan, Gobernu barruko tentsioak areagotu egingo dira ezinbestean. Milioika argentinarrek pairatzen duten miseriak eta pobreziak sakontzen jarraitzen duen bitartean, Argentinako langileen eta haien familien bizi baldintza dramatikoak ez dira neurri arinekin konponduko. Argentinako kapitalismoa kolapsoaren ertzean dago, eta ez dago irtenbiderik masentzat sistema zaharkitu eta ustel honen barruan, bereziki latza herrialdean.
Eztanda sozial handi baterako elementu guztiak daude
Alberto Fernandezen gobernuak —zailtasun handiekin— egonkortasun politiko prekarioa lortu du, eta, sindikatu handien laguntza ordainezinarekin, borroka sozialari muga jarri dio, eta, aldi berean, Nazioarteko Diru Funtsak eskatutako errezetak aplikatu ditu. Baina langile klasearen eta sektore behartsuenen arteko atsekabea eta amorrua areagotu egin dira. Hauteskunde primarioen (PASO) emaitzak agerian utzi du egoera haustura puntutik oso gertu dagoela.
Argentinako kapitalismoak erronka garrantzitsuei egin beharko die aurre datozen hilabeteetan. Eta horren aurrean, Gobernua nahiz hura sostengatzen duen koalizioa zatituta dago eta Macri presidente ohia buru duen oposizioa izugarri gorrotatua da masen artean.
Krisi ekonomiko eta sozial sakon baten testuinguruan, Argentinak 2022ko martxora arteko epea du Nazioarteko Diru Funtsarekin negoziatzeko zorraren ordainketa [5]. Urteetan ordainketa eteteko zorian egoteaz gain eta diru kutxa publikoa hutsik duen arren, 19.020 milioi dolar ordaindu beharko ditu 2022an, 19.270 milioi 2023an eta 4.856 milioi 2024an. Egoerak gogora ekartzen du 2001eko corralitoa eta ondorengo Argentinazoa.
Mobilizazio uholde berri eta masibo baterako baldintza objektiboak emanda daude eta burgesiak eta bere ordezkari politikoek horri eusteko duten gaitasuna oso ahulduta. Argentinan gertaera iraultzaile handiak sortzen ari dira, eta langile klaseko gero eta sektore zabalagoek kapitalismoa eta haren gaitz izugarriak desagerrarazi nahi dituzte.
Aukera handiak egongo dira alternatiba sozialista eta internazionalista bat sortzeko, eragin izugarria izango duena Latinoamerika osoan eta mundu osoan. Hori da zeregina.
Oharrak
[1] Elecciones primarias de participación obligatoria, en las que se confirman los partidos que al recibir más de 1,5% de los votos pueden presentarse a las elecciones nacionales; también se definen las listas de candidatos de cada uno de esos partidos y coaliciones.
[2] La Cámara de Diputados renovará 127 de sus 257 diputados y el Senado 24 de sus 72 escaños.
[3] Coalición electoral de la izquierda combativa integrada por el Partido de los Trabajadores Socialistas (PTS), el Partido Obrero (PO), Izquierda Socialista (IS) y el Movimiento Socialista de los Trabajadores (MST).
[4] Finalmente, la subida fue del 10%.
[5] El dinero “prestado” fueron 44.200 millones de dólares, pero con la aplicación de intereses y variaciones en el tipo de cambio la deuda asciende ahora a 45.455 millones.
