Apirilaren 2an, Frantziako Senatuak Kaledonia Berrirako hauteskunde-legedi berria onartu zuen. Ordu batzuk geroago, mobilizazio masibo batek artxipelagoa astindu zuen. Protesta jendetsuenak hiriburuan, Numean, hasi ziren, baina denbora gutxian bolbora bezala zabaldu dira.
Erreformak hautesle-errolda zabaldu nahi du, bertan lurraldean 10 urte baino gehiago bizi diren egoiliarrak sartuz. Horrek bertako biztanleen hauteskunde-pisua jaistea ekarriko luke. Batez ere Kanak herriarena, hamarkadak baitaramatza artxipelagoaren independentzia aldarrikatzen, 1853tik frantziar kontrolpean.
Baina protestak hauteskunde-legeriaren aldarrikapen hutsetik harago doaz. Neokaledoniar artxipelagoko masen bizi-baldintzak metropolitik oso urrun daude. 2019an, hegoaldeko probintzian, biztanle gehienak zuriak izanik, pobrezia-tasa ozta-ozta iristen zen %9ra. Uharteetako probintzian, gehienak kanak, biztanleriaren %52 pobrezia-atalasearen azpitik dago (700 euro), Frantzian baino %31 garestiago den lurralde batean (elikagaietan %78 gehiago), INSEEk berriki egindako azterlan baten arabera. %10 aberatsenaren diru-sarrerak ia 8 aldiz handiagoak dira %10 pobreenarenak baino, eta alde hori Frantzia metropolitarrekoaren bikoitza da, alde hori 3,6koa baita. Kanakako gazteen langabezia %46koa izan zen 2020an.
Lurralde koloniala XXI. mendean
Charles de Gaulleren lehendakaritzatik, 60ko hamarkadan, itsasoz haraindiko departamentuetan kolono frantsesak ezartzea sustatu zen. Kaledonia Berrian nikel hobi garrantzitsuak aurkitzeak are gehiago bizitu zuen prozesu hori, 70eko hamarkadan frantsesen etorrera biderkatuz. Horrela, kolonoak uhartearen hegoaldeko eremu aberatsenetan kokatu ziren, batez ere hiriburuan, eta kanakarrak, berriz, eremu pobreenetara baztertuak izan ziren. Bazterketa geografikoa ez ezik, soziala ere bazen: europarrek (caldoches) oso klase aberatsa osatu zuten (metropoliko homologoek baino askoz ere bizi-maila handiagoarekin), kanakoak marjinaltasun-egoerara mugituz.
Hamarkada askotan baliabideak eta bertakoak basatiki ustiatu ondoren, matxinada garrantzitsuz zipriztinduta (1878koak eta 1917koak, esaterako), gatazka bortitz bat piztu zen 80ko hamarkadan. Nikelaren sukar betean, kaldotxeen eta masa kanaken arteko desberdintasun-arrakala gero eta zabalduagoa zen. Pierre Declercq buruzagi independentistaren hilketa, inoiz argitu gabea, 1981eko irailean, matxinada piztu zuen txinparta izan zen. Ia hamarkada batez, ia gerra zibileko egoera bizi izan zuen artxipelagoak. Frantziako okupazio indarrek uharteak militarizatu zituzten, eta Kanako mugimendu independentistari burua kentzeko erabili ziren, horretarako ere paramilitarren arteko talka-indarrak erabiliz. Guztia Mitterrand buru duen gobernu sozialista baten pean, PCFren laguntzarekin.
Azkenik, Matignongo akordioek, 1988an sinatuek, gehiengo kanakara oso mugatutako eskubide politikoak aitortu zituzten, nagusiki hauteskunde probintzialetako hautesle-erroldan nagusi zirenak. Hala ere, desberdintasunak lasaitu beharrean, akordio horiek sendotzea eta sakontzea ekarri zuten. Bertakoei eskubide politiko batzuk aitortzen zitzaizkien bitartean, meatze eta nikel ustiapenek frantziar multinazionalen kontrolpean jarraitu zuten, batez ere Erameten kontrolpean.
Koloniaren estatusari buruzko erreferenduma ere hitzartu zen, hamar urte geroago, 1998an, egingo zena. Baina kontsulta hori ez zen inoiz gertatu. Akordio berriak hartu ziren 1998an, Numearen erabakiak, koloniaren eskumenak zabaltzen zituztenak, eta, hala eta guztiz ere, oso mugatuak izaten jarraitu zuten, Frantziako Estatuak beretzat gordetzen baitzituen funtsezko eskumenak: defentsa, segurtasuna, justizia eta moneta.
Ez da inperialismo frantsesak horrela jokatzen duen lehen aldia. Numeako akordioek koloniaren independentziari buruzko hiru erreferendum egitea ere aurreikusten zuten. Lehenengo bietan (2018an eta 2020an), independentziaren aurkako botoa % 56koa eta % 53koa izan zen, hurrenez hurren. Hala ere, hirugarrena eta behin betikoa 2021aren amaieran egin zen, covid kutsatzeen boladan. Egoera horren aurrean, erakunde independentistek atzeratzea proposatu zuten, baina ez zen horrelakorik gertatu, eta bozketari boikota egitea erabaki zuten. Bozketa horretan erroldaren % 43k baino ez zuen parte hartu, eta independentzia erabat baztertu zuen (kolonoek masiboki bozkatu baitzuten). Frantziako Estatuak emaitza baliozkotu zuen, eta Macronek joan den udan adierazi zuen "Kaledonia Berriak frantsesa izaten jarraituko duela, hala erabaki dutelako". Probokazio hutsa.
Frantziako Estatuaren norabide autoritarioa sakontzen ari da
Maiatzaren 13an protestak piztu ostean, Frantziako Estatua gogor aritu da protestekin amaitzeko. Mobilizazioen lehen astean, Frantziako 500 polizia-agenteek 4 pertsona hil eta 200 baino gehiago atxilotu zituzten, erradikalizazioa eta protestaren hedapena eraginez.
Egoera horri erantzuteko, Parisko Gobernuak errepresioa gogortzea eta polizia eta militarrak uharteetara bidaltzen jarraitzea erabaki du. Maiatzaren 15ean, Macronek iragarri zuen larrialdi egoera aplikatuko zuela artxipelagoan, eta, horri esker, beste 1.000 soldadu bidali ahal izan zituen, okupazio indarrek modu iraunkorrean osatzen dituzten 1.700 soldaduei eta kolonoen luxuzko jabetzen segurtasun pribatuaz arduratzen diren eskuin muturreko indar paramilitarrei gehituta. Guzti hau ekintza politiko argi batekin konbinatuta: Darmanin Barne ministroak indarkeria eta jarduera mafiosoak sustatzeaz akusatu dituen protestak eta erakunde independentistak era guztietako erasoekin kriminalizatzea.
Frantzia Macronen presidentetzapean bizitzen ari den bira autoritarioa are gogorragoa eta errepresiboagoa da kolonietan. Kontingente militar bat bidaltzeaz gain, Frantziako agintariek debekatu egin zituzten bilera eta manifestazio masiboak, uharteetako zirkulazio askea eta lurraldeko portu eta aireportuak itxi zituzten. Hori gutxi balitz, sarearen abiadura 5Gtik 2Gra murriztu zen, praktikan Interneterako konexioaren ezintasuna suposatzen duena, eta esplizituki debekatu zen TikTok sare sozialera sartzea alarma-egoera mantentzen zen bitartean.
Hau da "Europa demokratikoaren" jokaera XXI. mendeko kolonietan. Inperialismo frantsesak bere antzinako kolonia aljeriarrean egindako kontrol militar, polizial eta ekonomikoarekiko aldeak gero eta txikiagoak dira. Izan ere, azken hamarkadetan uhartean jardun duten paramilitar askok OASen prestakuntza eta armamentua jaso zuten [1].
Kaledonia Berria, porrot berri bat inperialismo frantsesarentzat?
Maniobra horiek guztiak, gainera, inperialismo frantsesarentzat oso iluna den testuinguru batean kokatzen dira. Errusiak Sahelen zituen base militar ugarietatik aldenduta eta munduko potentzia bezala nagusitasunaren galera oso garrantzitsuarekin, oraindik geratzen zaizkion kolonietan bere eragina mantentzeko beharra erabakigarria da.
Kaledonia Berriak nikel hobien %10 metatzen du mundu mailan, eta, ondorioz, metal honen ekoizpenean munduko laugarren lurraldea da, Australia, Brasil eta Errusiaren atzetik. Nikelaren munduko merkatuaren uzkurdurak, Indonesiako ekoizpenaren hazkunde esponentzialak eragindakoa, prezioen %45eko eta esportazio neokaledoniarren %30eko jaitsiera ekarri du. Horrek biztanleriaren bizi-baldintzak are gehiago hondoratzea ekarri du, inperialismo frantsesa artxipelagoan dauden arazoak konpontzeko gai ez dela ikusten baitu.
Bestalde, bere kokapen geoestrategikoak, inperialismo txinatarraren eta mendebaldekoaren arteko liskar gune batean, Ozeano Barean posizio hori ez galtzeak Frantziarentzat duen garrantzia azaltzen du. Nikela ezinbesteko osagaia da gailu elektroniko ugariren baterietan, eta funtsezko ondasuna da auto elektrikoa garatzeko; izan ere, auto elektrikoaren merkatuan Txina dago buru. Frantziako Defentsa Ministerioak ere onartzen du hori. 2021eko txosten batean adierazi zuenez, "Kaledonia Berri independente bat Txinaren eraginpean egongo litzateke".
Borrokak bakarrik okertuko du Macronen besoa eta inperialismoa. Kanakyko errepublika sozialistaren alde!
80ko hamarkadan sortutako matxinada sozialak agerian utzi zuen auzi nagusia eta Kanakyren independentziarako bidea: masa-borroka. Inperialista frantsesak benetan izutu zituena ez ziren ekintza isolatuak edo bahiketak izan, baizik eta ekintza horiek bertako biztanleen artean pizten zuten sinpatia. Horixe da frantses inperialismoaren aurkako hamarkadetatik atera behar dugun ikasgai nagusia.
Ezker independentistako erakundeek langile guztiak deitu behar dituzte indarkeria kolonialaren eta Frantziako okupazio indarren kanporatzearen aurkako greba orokorrera. Nikelaren erauzketa eta banaketa erabat geldiaraziko lukeena eta Frantziako Gobernua soken kontra jarriko lukeen greba orokorra.
Bestalde, Mélenchonek eta Frantzia Intsumisoak, eta Frantziako Estatuko sindikatu borrokalariek esplizituki babestu behar dituzte Kanako herriaren bidezko aldarrikapenak, eta mobilizazio indartsu bat altxatu behar dute, hari elkartasuna adierazteko, meatzaritza-enpresek Frantziako lurraldean dituzten lantokietan lanuzteak deituz.
Mobilizazio hauek programa iraultzaile batekin armaturik egon behar dute: Kanakyren independentzia eta errepublika sozialista baten aldeko borroka bateratuko dituena.
Argi eta garbi Frantziako kolonoek eta multinazionalek hamarkada askotan oratutako aberastasun itzelak, bertako biztanleen esplotazio basatian oinarrituta, desjabetzea aldarrikatzen duen programa bat. Eta baliabide eta aberastasun horiek guztiak herri osoaren kontrolpean jar ditzala.
[1] Armada Sekretuaren Erakundea: Aljerian zein Frantzian mugimendu independentista aljeriarraren aurka jardun zuen Frantziako eskuin muturreko erakunde paramilitarra. Frantzian diktadura militarra ezartzeko eta Aljeriaren independentzia eragozteko hainbat estatu-kolpe saiakeratan parte hartu zuen.
